Historijat
OSNIVANJE ZAVIČAJNOG MUZEJA
Ideja o osnivanju Zavičajnog muzeja u Visokom datira još od 1950. godine, kada je imenovan
Inicijativni odbor za prikupljanje dokumenata i drugog materijala vezanog za revoluciju i NOB.
Sreski odbor Saveza boraca NOR-a, 1952. godine, povodom 10-godišnjice Jugoslovenske narodne
armije u Visokom organizovao je izložbu dokumenata i materijala o učešću Naroda sreza Visoko u
Narodnooslobodilačkom ratu.
Početkom 1953. godine Inicijativni odbor za prikupljanje istorijske građe preimenuje se u Inicijativni
odbor za osnivanje muzeja, koji izdaje pojedinačna zaduženja za prikupljanje muzeološkog
materijala i molbama se obraća svim učesnicima NOB-a za prikupljanje oružja, opreme, pisama,
štampe, fotografija i ostalih dokumenata vezanih za NOB.
Na svečanoj sjednici održanoj povodom Dana oslobođenja grada Visokog, Narodni odbor
Gradske općine u zajednici sa predstavnicima društvenih organizacija 07. 04. 1953. godine
donio je Odluku o osnivanju Zavičajnog muzeja u Visokom.
Prvi direktor i kustos muzeja bio je slovenački učitelj, arheolog i etnolog Anton Smodič (1905-1960)
koji je izvršio prvu sistematizaciju muzejske građe i postavljanje stalne muzejske postavke oružja iz
perioda Narodnooslobodilačke borbe (1941-1945).
U okviru obilježavanja 10-godišnjice formiranja, Visočko-fojničkog odreda 23. 08. 1953. godine u
Omladinskom domu otvorena je prva izložba. Eksponati predstavljeni na izložbi najvećim dijelom
su predstavljali dokumente iz NOB-a visočkog kraja.
Zavičajni muzej je nekoliko puta mijenjao status i organizacionu strukturu, od jedinice unutar
Općine Visoko, preko radne jedinice unutar Radničkog univerziteta “Rešad Saletović”, da bi potom
Odlukom Općinskog vijeća od 05. 04. 2000. godine o organizovanju Javne ustanove “Zavičajni
muzej” Visoko, ponovo dobio status samostalnog pravnog subjekta.
ZGRADA ZAVIČAJNOG MUZEJA – IZGRADNJA I ADAPTACIJA
Zavičajni muzej Visoko prvobitno je bio smješten u zgradi nekadašnje ćilimare a od 1957. godine muzej se nalazi u zgradi Gradske općine (Beledije) izgrađene 1902. godine na glavnoj gradskoj saobraćajnici (Jalija). Zgrada je izgrađena u vladajućem neomaurskom stilu a njen graditelj bio je bečki arhitekta Ludwig Jungwirth koji je iste godine predvodio i radove na izgradnji Aškenaske sinagoge u Sarajevu. Zgrada Zavičajnog muzeja je jednospratnica skladih proporcija, skoro kvadratne osnove. Prednja i bočna strana urađene su u pseudomaurskom stilu. U kompozicionom pogledu raščlanjena je po vertikali na kameni sokl, prizemlje i sprat. Visoki prozori međusobno su po vertikali uklopljeni u jedinstvenu dekorativnu cjelinu, sastavljenu od polja sa geometrijskim i biljnim ornamentom uske profilisane trake kao bordure. Dekorativna polja postavljena su nad profilisanim prozorskim otvorima djeluje reljefno i kontrastiraju na osnovnom tonu fasade. Visoko ulazna drvena vrata ukrašena su ornamentom u duborezu orijentalnog porijekla.
Anton Smodič (1905-1960)
Unutrašnji prostor sastoji se od podruma (lapidarij), prizemlja (depo i kancelarije kustosa i
direktora), i tavana (prostor predviđen za konzervatorsko-restauratorsku radionicu). Prostor je
podijeljen stepeništem od sarajevske “hreše” na dva gotovo simetrična krila.
U obradi unutrašnjeg prostora dekorativnost je prisutna jedino na oslikanom plafonu centralne
prostorije. Plafon je oslikan motivima orijentalnog porijekla u vidu arabeske, u zagasitoj
kolorističkoj gami tehnikom alseco, tipičnim elementima dekoracije pseudomaurskog stila. Ovdje su
preslikane šare sa orijentalnih ćilima. Tokom 2000. godine izvršeni su konzervatorsko-
restauratorski radovi na plafonu centralne prostorije izložbenog prostora.
Kao objekat specifičnih estetskih i kulturnohistorijskih vrijednosti u našoj sredini, uvršten je u I
kategoriju kulturnohistorijskog naslijeđa na području Grada Visoko.
Plafon zgrade Gradske općine (Beledije), danas Zavičajnog muzeja Visoko
Tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu (1992-1995) muzejska zgrada pretrpila je velika oštećenja.
Zalaganjem uposlenih, okalne vlasti i federalnih institucija u period od 2008. do 2012. godine
zgrada je restaurirana i generalno obnovljena. Tokom rekonstrukcije, koja se odvijala u četiri faze,
izvršeni su radovi na sanaciji i uređenju lapidarija u podrumskim prostorijama, ugradnja izolacije,
ugradnja vanjskog i unutrašnjeg video nadzora, ugradnja protuprovalnog/vatrodojavnog sistema,
izrada instalacija i montaža opreme za rasvjetu, uređenje izložbenog i tavanskog prostora i hodnika.
Posljednji radovi na muzeju izvršeni su u periodu 2023 – 2025. godine kada je najprije izvršena
zamjena originalnih prozora iz 1902. godine (krajem 2023.) a potom i konverzija grijanja (2024.)
koja je po prvi put omogućila kvalitetno i ravnomjerno raspoređivanje toplote u čitavoj muzejskoj
zgradi. Na kraju, u januaru 2025. godine u saradnji sa stručnjacima Zemaljskog muzeja u Sarajevu
izvršena je konzervacija i reparacija ulaznih vrata.
IZLOŽBENI PROSTORI
Za izložbene svrhe u upotrebi su podrumske prostorije s lapidarijem te veliki izložbeni prostor na
prvom spratu muzeja. U muzejskom lapidariju nalazi se stalna postavka kamenih eksponata iz
rimskog, srednjovjekovnog i osmanskog razdoblja. Ona uključuje i nekoliko gipsanih odljeva
artefakata koji su danas pohranjeni u Zemaljskom muzeju u Sarajevu i drugim institucijama
(Zgošćanski stećak, spomenik T. Flavija Valensa, Batonova ploča…). Među eksponatima ističu se
dovratnik i bifora sa Starog grada Visoki, gipsani odljev sljemenaka iz Zgošće, fragment rimskog
stuba iz B. Mahale…
Na I spratu muzeja nalazi se glavni izložbeni prostor koji se sastoji od 4 međusobno povezane
prostorije. Najmanja prostorija služi za smještaj radne sobe Rešada Saletovića i sastoji se od 12
predmeta od kojih su najvažniji primjerci namještaja (ormari, vitrine, radni sto sa foteljom i
pratećim priborom te klupski sto sa četiri stolice) izrađeni primjenom konjičkog drvorezbarstva
koje je danas prepoznato kao nematerijalno kulturno naslijeđe Bosne i Hercegovine pod zaštitom
UNESCO-a. Vitrine su iskorištene za smještaj jednog dijela bibliotečkog fundusa muzeja kao i
nekoliko primjeraka oružja s kraja 19/početka 20. stoljeća.
Preostale prostorije na spratu iskorištene su za postavljanje mobilnih vitrina u kojima su izloženi
predmeti različitog karaktera i porijekla. Uglavnom se radi o etnografskim predmetima (nošnja,
alati). Pored povremenih izložbi, ovaj dio muzeja služi i za organizovanje promocija, radionica za
djecu i prezentacija za muzejske posjetitelje.
DJELATNOST MUZEJA
Osnovna djelatnost muzeja je istraživanje, prikupljanje, obrada, zaštita, čuvanje i prezentovanje
muzejskog materijala/građe putem izložbu. Muzej je također registriran za naučno-istraživačku,
pedagošku i izdavačku djelatnost te zaštitu objekata i predmeta od kulturno-historijskog značaja na
području Grada Visoko.
Muzej godišnje u prosjeku realizuje desetak izložbi i projekata s ciljem istraživanja, zaštite,
očuvanja i promocije kulturno-historijskog naslijeđa Visokog i Bosne i Hercegovine. Tokom
stručnog, pedagoškog, istraživačkog i muzeološkog rada Zavičajni muzej ostvaruje saradnju sa
drugim kulturnim institucijama, nevladinim sektorom, odgojno-obrazovnim ustanovama, vjerskim
institucijama, međunarodnim organizacijama, istaknutim naučnim i kulturnim radnicima u Bosni i
Hercegovini.
